Cyber: het onzichtbare front

Inleiding

De oorlog in Oekraïne laat dagelijks zien hoe cyberaanvallen en fysieke dreiging elkaar versterken: stroomnetten vallen uit, overheidsdiensten worden gehackt, desinformatie ondermijnt vertrouwen. Ook in Nederland is dit realiteit. Universiteiten worden platgelegd door ransomware, gemeenten verliezen persoonsgegevens via leveranciers en statelijke actoren proberen in te breken bij Defensie. Het cyberdomein is een wezenlijk onderdeel van onze nationale veiligheid. We versterken onze digitale weerbaarheid, omdat dit de basis vormt om ons land overeind te houden als het erop aankomt.

Analyse: dreigingen en trends

Conflicten spelen zich niet alleen meer af op land, zee en in de lucht. Cyber is daar een volwaardig domein naast geworden. Een aanval op een elektriciteitsnet kan een regio ontregelen, een hack op communicatiesystemen kan crisisbestrijding hinderen en datalekken kunnen burgers direct raken.

De dreigingen zijn divers en grofweg in drie lagen te onderscheiden:

1. Cybercriminaliteit; phishing, ransomware en identiteitsfraude. Gericht op geld of gegevens. Massaal, relatief eenvoudig, maar met grote impact. Denk aan de ransomware-aanval op de Universiteit Maastricht in 2019. Eén klik leidde tot dagenlange uitval en miljoenen schade.
2. Georganiseerde groepen en hacktivisten; ideologisch of politiek gemotiveerd. Zoals de DDoS-aanvallen op Nederlandse banken en overheidssites in 2018. De schade was beperkt, maar de maatschappelijke ontwrichting reëel.
3. Statelijke actoren; staten die cyber gebruiken voor spionage, sabotage en geopolitieke macht. Voorbeelden zijn de SolarWinds-hack in de VS of aanvallen op Oekraïense energiesystemen. Ook Nederland is regelmatig doelwit. De gevolgen: verlies van kennis, beïnvloeding van beleid of het platleggen van vitale processen.

Internationale incidenten, zoals de NotPetya-aanval die containerterminals in Rotterdam lamlegde, benadrukken dat cyberaanvallen de economie of samenleving direct raken. Ook dichterbij huis zagen we verstoringen van meldkamersystemen door malware en spionagepogingen richting Defensie. Digitale veiligheid is onlosmakelijk verbonden met nationale veiligheid.

Wat onze consultants zeggen

Onze consultants zien in de praktijk hoe organisaties worstelen met dit onderwerp:

Chloé: “In de praktijk zie ik vaak dat organisaties hun eigen dreiging onderschatten. Ze denken: ‘Die ene cloudtool kan toch niets doen?’ De IT-organisatie zit er echter bovenop. Beheerders weten precies waar de zwakke plekken zitten, al kan een beetje hulp geen kwaad om de business hierin mee te nemen. Echte digitale veiligheid gaat verder dan IT alleen; het raakt de hele organisatie en de vitale processen. Die ene superconsultant die alles kan, kom je zelden tegen. Het gaat om de juiste mensen op het juiste moment. Niet een heel blik consultants die je volgende fancy PowerPoint in elkaar zetten. Alleen zo bouw je echte weerbaarheid en draag je bij aan de nationale veiligheid.”

Lars: “Voor hulpdiensten en crisisorganisaties is digitale weerbaarheid net zo belangrijk als goed uitgeruste voertuigen en geoefende teams. Wanneer de meldkamers of communicatiesystemen uitvallen door een cyberincident, verliezen we snelheid en wendbaarheid in de incidentbestrijding en crisisbeheersing. Een kleine verstoring kan grote gevolgen hebben en in het uiterste geval mensenlevens kosten. Daarom is samenwerking en bewustzijn in de hele keten cruciaal. Cyberveiligheid is randvoorwaardelijk geworden voor fysieke en digitale veiligheid in de samenleving.”

Wat onze consultants doen: gestructureerd werken aan weerbaarheid

Wie nationale veiligheid serieus neemt, moet weten wát beschermd moet worden. Welke processen en systemen zijn vitaal? Welke informatie is kritisch, vertrouwelijk of staatsgeheim? Dat begint bij een dreigings- en risicoanalyse. Het Nationaal Cyber Security Centrum publiceert jaarlijks een dreigingsbeeld dat hierbij helpt, maar elke organisatie moet dit vertalen naar de eigen praktijk.

Een praktische manier om dit te organiseren is het Plan-Do-Check-Act (PDCA)-principe:

• Plan: breng processen en afhankelijkheden in kaart, voer een risicoanalyse uit.
• Do: implementeer maatregelen zoals classificatie/rubricering van informatie, technische beveiliging en Business Continuity Management (BCM).
• Check: toets effectiviteit via audits, oefeningen en monitoring van dreigingen & kwetsbaarheden.
• Act: verbeter continu op basis van ervaringen, nieuwe dreigingen en veranderende wetgeving.

Zo wordt digitale veiligheid een doorlopend proces dat organisaties sterker maakt. Internationale standaarden zoals ISO 27001, Europese kaders zoals NIS2, het nationale Cloudbeleid Rijksoverheid, de aankomende ABRO en vernieuwde Baseline Informatiebeveiliging Overheid 2 geven richting, maar het doel is altijd hetzelfde: de continuïteit en veiligheid zo optimaal mogelijk borgen en risico’s beheersbaar houden.

Mens, bewustzijn en cultuur

Techniek alleen is niet genoeg. Cultuur, houding en gedrag zijn doorslaggevend. Defensie, Veiligheidsregio’s en vele andere organisaties investeren daarom in trainingen, simulaties en gamification. Een medewerker die phishing herkent, voorkomt fouten. Een bestuurder die crisisoefeningen doorloopt, neemt in de praktijk betere beslissingen.

Bewustwording is daarbij de sleutel. Medewerkers moeten begrijpen dat hun dagelijkse keuzes direct invloed hebben op de veiligheid van mensen. Een snelle check van een e-mail, het melden van een incident of het afsluiten van een sessie kan het verschil maken tussen veiligheid en schade. Educatie verandert angst voor cyberdreigingen in grip en controle. Dat geeft rust en vertrouwen.

Hoe nu verder: handel vanuit mogelijkheden!

Cyber is het onzichtbare front dat ons allemaal raakt, maar ook een domein vol kansen. Innovatie, samenwerking en educatie maken het mogelijk om sterker te worden. Wie vandaag investeert in digitale weerbaarheid, beschermt systemen en processen, maar ook mensenlevens en maatschappelijke continuïteit.

Bij Cyber Security Challengers zoeken én vinden we altijd mogelijkheden. Wij brengen perspectief in plaats van “kan en mag niet”. Wij vertalen naar mogelijkheden: wat brengt informatiebeveiliging en systeembeveiliging? Waar helpt het bedrijven en overheden verder met ieder hun eigen behoeften in relatie tot bedrijfscontinuïteit? Dat doen we door risicoanalyses uit te voeren, informatie te classificeren, medewerkers en bestuurders te trainen in digitale hygiëne en crisisrespons, en herstel- en continuïteitsplannen (BCM) te oefenen.

Zo is digitale veiligheid geen bijzaak meer, maar de randvoorwaarde voor nationale veiligheid en maatschappelijke veerkracht. Door organisaties sterker te maken, dragen we direct bij aan de veerkracht en veiligheid van Nederland.